بیش از 70 درصد تولیدات صنعت پتروشیمی به سه محصول پروپیلن، اتیلن و متانول و شاخه های آنها اختصاص دارد. سهم چین از ارزش کل تولید ۳ هزار و ۳۶۰ میلیارد دلار محصولات پتروشیمی در جهان، حدود یک هزار و ۳۳۰ میلیارد دلار است، یعنی ۴۰ درصد از کل تولید محصولات پتروشیمی جهان به چین اختصاص دارد. در این میان سهم اتحادیه اروپا و آمریکا با هزار میلیارد دلار، ۳۰ درصد از بازار جهانی است.

الفین‌ها پر‌مصرف‌ترین محصولات پتروشیمی هستند و حدود ۷۰ درصد از کل ارزش صنعت پتروشیمی متعلق به بخش الفین و پلی الفین است. خوراک مصرفی الفین‌ها، اتان، میعانات گازی، گاز طبیعی، زغال سنگ و متانول است که تنوع خوراک و مزیت نسبی هر منطقه در تولید با یک نوع خوراک، به شدت حاشیه سودها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ۴۰‌درصد از تولیدات الفین در جهان از گاز اتان و ۴۰‌درصد دیگر از نفتا و ۲۰ درصد مابقی از سایر خوراک‌ها تامین می‌شود.

در‌سال‌۲۰۱۹‌، ظرفیت تولید اتیلن در جهان، ‌۱۸۰ میلیون‌ تن ‌بوده ‌است که سهم ایران از این ظرفیت حدود ۷۸/ ۴ درصد معادل ۷/ ۸ میلیون تن است.

ظرفیت تولید پلی‌اتیلن در جهان نیز در حدود ۱۱۸ میلیون تن است که ایران سهم ۵/ ۴ درصدی یعنی ۵ میلیون تن از ظرفیت جهان را دارد. تمامی محصولات پلاستیکی در دنیا مانند، انواع لوله‌ها، انواع بسته‌بندی‌ها، انواع قطعات پلاستیکی و... ساخته شده از مواد اتیلنی و پیلی‌اتیلنی هستند که همه آنها جزو الفین‌ها به شمار می‌آیند.

از کل ظرفیت جهانی هریک از مواد پایه صنعت پتروشیمی اتیلن (۲۲درصد) و پروپیلن (۱۵درصد) به‌عنوان محصولات شاخه الفینی بعد از آمونیاک (۲۵درصد) بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند. آمریکا، چین و اروپا سه کشور برتر تولید‌کننده اتیلن در دنیا در سال ۲۰۱۹ بوده‌اند و ایران رتبه ششم را در این صنعت بعد از عربستان و هند دارد. ۶۰ درصد اتیلن تولیدی در جهان صرف واحد‌های تولید پلی‌اتیلن می‌شود. پی‌وی‌سی (۱۳درصد)، اتیل بنزن (۷درصد) نیز از مصرف‌کنندگان اصلی اتیلن به حساب می‌آیند. پروپیلن نیز یکی از کاربردی ترین و مهم‌ترین ماده‌های پایه در صنعت پتروشیمی است. پلی‌پروپیلن با ۶۶ درصد سهم در زنجیره ارزش بیشترین سهم از مصرف پروپیلن در دنیا را دار‌‌است. پروپیلن اکساید (۸درصد) و آکریلو نیتریل (۷درصد) در رده‌های بعدی مصرف پروپیلن قرار می‌گیرند. درحال حاضر حدود 28 درصد متانول تولیدی جهان یعنی حدود ۲۵ میلیون تن در واحد های تولید فرمالدئید مصرف می شود و حدود 20 درصد در واحدهای MTO و 10 درصد در تولید اسید استیک و حدود 8 درصد در واحدهایMTBE/TAME و حدود 12 درصد به عنوان سوخت و مکمل سوخت دیزل و8 درصد در DME  و 10 درصد مابقی نیز در سایر حوزه ها  استفاده می شود.

متانول در واحدهای MTO به(الفین) اتیلن و پروپیلن تبدیل می شود 

محصول اصلی حاصل ازآمونیاک اوره است که ظرفیت های نصب شده تولید بیش از نیاز جهانی است. درایران نیز واحدهای متعدد تولید آمونیاک اوره راه اندازی شده اند و به دلیل اشباع بازار مجوز احداث واحدهای جدید آمونیاک اوره داده  نمی شود.

با توجه به توضیحات فوق و امار و ارقام متعدد دیگر وقتی از توسعه سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی ایران سخن می گوئیم  صنعت الفین توجه ما را به خود عطوف می نماید.  

ارزش کل صادرات متانول جهان در سال 2020 حدود 27 میلیارد دلار بود منبع  

حال سئوال اساسی این است که استراتژی ده سال آینده ایران برای سرمایه گذاری درصنعت پتروشیمی چیست؟ آیا ایران با داشتن ذخایر عظیم نفت و گاز و نیروی انسانی باتجربه و ارزان می خواهد سهم متناسب با تولید خود در بازارهای جهانی در اختیار داشته باشد. چنانچه ایران بخواهد طی ده سال آینده  سهم 5 درصدی در صنعت پتروشیمی  جهان در اختیار داشته باشد می بایست به تولید  150 میلیارد دلار  در سال دست یابیم. 

در حال حاضر ارزش تولیدات محصولات پتروشیمی کشور حدود 17 میلیارد دلار است. چنانچه بخواهیم حداقل سه درصد معادل حدود 100 میلیارد دلار از تولید محصولات پتروشیمی جهان را به خود اختصاص دهیم می بایست در حوزه هایی که در آنها دارای مزیت ویژه می باشیم سرمایه گذاری نمائیم. 

به دلایل زیر مهمترین مزیت ایران سرمایه گذاری در احداث واحدهای جدید PDH   و  MTO می باشد:

-  ذخایر عظیم گاز پروپان و متان

- نیاز بالا و روز افزون جهان به محصولات الفینی 

- موانع و محدودیت ها جهت سرمایه گذاری عمده در سایر حوزه های پتروشیمی

- نیروی انسانی تحصیل کرده، و نیروی انسانی با تجربه با  سطح حقوق پائین نسبت به کشورهای رقیب

- منابع عظیم نفت و گاز و سایر سرمایه های ملی جهت جذب سرمایه گذاری خارجی

 

بنا به دلایل فوق و دلایل دیگری که در تحلیل های قبلی بیان گردید ایران ظرفیت احداث ده واحد PDH/PP و همین تعداد واحد MTO دارد با بهره برداری از این واحدها حجم تولید محصولات پتروشیمی ایران به 40 میلیارد دلار خواهد رسید. سرمایه گذاری در صنایع میان دستی و پائین دستی واحدهای پتروشیمی یاد شده می تواند ارزش افزوده و ارز آوری مناسبی برای کشور به دنبال داشته باشد. 

افزایش ناگهانی نرخ خوراک متان واحدهای پتروشیمی از 2 سنت به 13 سنت ضربه سنگینی به جذب سرمایه گذاری های جدید در صنعت پتروشیمی بود. این قانون که در سال 93 با حمایت آقای زنگنه و افراد خاصی در مجلس مصوب گردید آخرین چراغ راهنمای جذب سرمایه گذاری در واحدهای MTOرا خاموش کرد چرا که افزایش نرخ خوراک بازگشت سرمایه را طولانی و ریسک و هزینه های سرمایه گذاری را شدیدا تحت تاثیر قرار داد.  در کشور تحریم زده  و با نرخ بهره بانکی بالای ایران،  سرمایه گذاری سنگین در واحدهای MTO  که حجم سرمایه گذاری در آنها بیش از یک میلیارد یورو است و با افزایش نرخ خوراک بازگشت اصل سرمایه بیش از ده سال به طول می انجامد با کدام منطق و توجیه اقتصادی کسی حاصر به چنین سرمایه گذاری سنگین  و پر ریسکی در ایران خواهد بود.  وقتی قانون با این درجه از اهمیت، بصورت احساسی و بدون منطق های اولیه اقتصادی تصویب می شود آیا هیچ نهاد و مرجعی وجود دارد که هزینه ها و خسارت‌های بسیار سنگین چنین تصمیم غیر اصولی را محاسبه نماید. تصمیم سازان و تصمیم گیران در دولت و مجلس هرگز برای جلوگیری از  اتلاف 40 درصد  گاز متان در مصارف خانگی و تجاری قانون شفاف و قاطعی وضع و اجرایی ننمودند در حالی که گاز متان با قیمت حدود دو سنت در این حوزه به فروش می رسد و در فصول سر سال بیش از 70 درصد گاز متان تولیدی کشور در بخش خانگی و تجاری مصرف می شود. یا برای خوراک نیروگاه های گازی با آن درصد بالای اتلاف انرژی قانون وضع ننمودند یا برای جلوگیری از سوختن  روزانه ده ها میلیون متر مکعب گاز متان در فلرهای پالایشگاه ها قانون وضع ننمودند اما برای صنعت پتروشیمی که در مجموع کمتراز 7 درصد گاز متان را به عنوان خوراک استفاده می نمود  چنین قانون فراری دهنده سرمایه گذاری را مصوب نمودند.

صنعت پتروشیمی کمتر از ده درصد گاز متان تولیدی کشور را به عنوان خوراک مصرف می کند در حالی که حدود 30 درصد درآمد شرکت ملی گاز از طریق شرکتهای پتروشیمی تامین می گردد. 

برای جذب سرمایه گذار در صنعت پتروشیمی لازم است هر چه سریعتر قانون خوراک واحدهای پتروشیمی بصورت کاملا شفاف و با کلیات ذیل  تصویب گردد.
الف. قیمت خوراک برای واحدهایی MTO برای 5 سال اول بهره برداری 40 درصد خالص درآمد گاز صادراتی و برای 5 سال دوم 60درصد قیمت گاز صادراتی تعیین می گردد.
ب. قیمت خوراک پروپان تحویلی به وذحدهای PDH برای 5 سال اول بهره برداری 65 درصد قیمت فوب خلیج فارس و برای 5 سال دوم 80 درصد فیمت فوب تعیین می گردد. 

پنج سال اول بهره برداری سخت ترین دوران برای سرمایه گذار است چرا که می بایست شروع به بازپرداخت اصل وام های دریافتی و بهره وام ها نماید از طرف دیگر واحد ها معمولا در چند سال اول پائین تر از ظرفیت اسمی تولید می کند حدودا بین 70 تا 90 درصد ظرفیت اسمی تولید می کنند همچنین هزینه تامین قطعات و سایر خدمات و نیازها در سال های اول بهره برداری بالاست بنابر این اگر سرمایه گذار در 5 تا ده سال اول بهره برداری در قیمت خوراک که مهمترین هزینه واحدهای فوق الذکر است مورد حمایت قانونی  مطمئن، پایدار  قرار نگیرد به سمت ورشکستگی خواهد رفت لذا برای تشویق سرمایه گذاران داخلی و خارجی مهمترین محرک تخفیف در  نرخ خوراک به شرح فوق می باشد. این تخفیف در سالهای بعد از طریق مالیات های کلان این واحدها و نرخ خوراک دهه دوم بهره برداری و مزیت های پیدا و پنهان این نوع سرمایه گذاری های کلان برای اقتصاد ملی و اعتبار جهانی کشور،. جبران خواهد شد. به دلایلی که در اینجا تشریح گردیده قیمت نفت و گاز تا دو دهه آینده ارزان خواهد شد لذا هر قانونی که منجر به جذب سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی شود در آینده حاشیه امن و پایداری برای اقتصاد ملی و زنجیره ارزش خواهد بود 

این تحلیل در حال تکمیل است...